Wat zijn cultuurverschillen? Wat is cultuur? En zijn er inderdaad cultuurverschillen tussen Nederland en Duitsland wat de media betreft? Over de eerste twee vragen zijn al bibliotheken volgeschreven, maar de laatste vraag is tot dusverre zelden onder de loep genomen. Om die reden staat ze centraal in deze bescheiden bundel over Nederlandse en Duitse media – toegespitst op pers, televisie en radio -, die de neerslag is van een discussiedag te Groningen in het voorjaar van 2005. Hierover later meer.
Eerst wil ik ingaan op de begrippen ‘cultuurverschillen’ en ‘cultuur’, die op verwarrend veel manieren gebruikt worden. ‘Cultuur’ wordt vaak gehanteerd in de beperkte betekenis van ‘de kunsten’ of van ‘het intellectuele, wetenschappelijke en esthetische gebied’. In deze bundel gaat het echter om de brede betekenis van ‘cultuur’: een specifieke ordening van de samenleving die alles zin en betekenis geeft en het denken en handelen stuurt. Cultuur is dus gemaakt, het is een collectieve, veranderlijke constructie bestaande uit gemeenschappelijke opvattingen, waarden, zingevingen en herinneringen. De cultuurwetenschapper Geert Hofstede, die in de jaren tachtig en negentig baanbrekend onderzoek heeft verricht naar verschillen tussen allerlei (bedrijfs)culturen, heeft dit bondig samengevat als ‘collectieve mentale programmering’. Zo noemt Hofstede ‘cultuur’ in zijn boek Allemaal andersdenkenden. Omgaan met cultuurverschillen (1991) ‘de collectieve mentale programmering die de leden van één groep onderscheidt van die van andere groepen’.
Vanzelfsprekend wil dit niet zeggen dat iedereen binnen één cultuur – of dit nu een nationale cultuur of een bedrijfscultuur is – hetzelfde reageert, alleen dat de gemeenschappelijke mentale programmering een aantal voor de hand liggende reacties van mensen tot gevolg heeft. Bepaalde meningen of gedragingen van medemensen worden in een cultuur als ‘normaal’ beschouwd, terwijl andere abnormaal, schokkend of ondenkbaar zijn…
Over de auteur
Marianne Vogel (1958) studeerde Duits en filosofie in Leiden en promoveerde in 1992 op een onderzoek over woord en beeld bij Paul Klee. In 2001 promoveerde ze opnieuw, deze keer in de Algemene Wetenschappen met een onderzoek over het Nederlandse literaire veld in de jaren vijftig. Van 1994-2001 was ze leider van het lectoraat Nederlands aan de universiteit van Freiburg, sinds 2001 werkt ze als germanist en Duitslandstudiesspecialist in Groningen. De onderzoekszwaartepunten van Marianne Vogel zijn: Duitse cultuurgeschiedenis, Duits-Nederlandse vergelijkende thema’s, discours- en genderanalyse.
Marianne Vogel
Nederlands-Duitse cultuurverschillen en Aha-Erlebnisse. Een inleiding 1
Katrin Arntz
Turbulente tijden. Over de ontwikkeling van het Duitse en Nederlandse medialandschap 19
Margriet Brandsma
Van ARD, ZDF en NOS 38
Ulrike Nagel
Serieus of curieus? Duitsland, Nederland en de commerciële televisie 43
Klaus Schönbach
Vorm, inhoud en cultuurverschillen: impressies van Nederlandse en Duitse kranten 61
Katrin Arntz
Journalistiek in Duitsland en in Nederland. Een empirische vergelijking van twee journalistieke culturen 65
Martin Reckweg
Typisch Duits? Typisch Noord-Duits! Regionale radio en televisie in Noord-West-Duitsland en in Nederland 89
Roel Dijkhuis
‘Es geht oft anders, doch so geht es auch’. Regionale radio en televisie in Noord-Nederland en Noord-West-Duitsland 96
Biografische informatie over de auteurs 103
