Rond 1970 vonden archeologen bij het dorp Swifterbant in Flevoland, op een diepte van ca. 5 m beneden NAP, de resten van nederzettingen uit het vijfde millennium voor Christus. Destijds stond de zeespiegel lager dan tegenwoordig en er was een landschap van kreken, oeverwallen, moerassen en hogere rivierduinen.
Vanaf de Midden-Steentijd woonden in dit gebied jagers-verzamelaars op de rivierduinen. Later, in de Nieuwe Steentijd, gingen de bewoners op de oeverwallen langs de kreken wonen, op plaatsen die voor visvangst gunstig waren. Deze mensen namen akkerbouw en veeteelt over van boerengemeenschappen in zuidelijker streken, al hielden zij tevens vast aan traditionele middelen van bestaan als jacht, visvangst en verzamelen. De winterse omstandigheden waren zo nat en drassig, dat men alleen van het voorjaar tot de herfst in de ‘Swifterbantse’ nederzettingen gewoond kan hebben. Bij transport zullen kano’s gebruikt zijn.
Nieuw in de materiële cultuur is ook de vervaardiging van aardewerk, het hoofdonderwerp van deze studie. De potten, met een inhoud van 1 tot 15 liter, zijn voornamelijk gebruikt om in te koken, bijvoorbeeld meelpap of soep. Ze hebben een S-vorm en een puntbodem, geschikt voor het transport per kano om het geied te bereiken. Het aardewerk werd deels ter plekke vervaardigd, maar kwam ook van elders. Het is opgebouwd met rollen, een techniek die waarschijnlijk is gebaseerd op vlechtwerk. Deze techniek, de vormen van het aardewerk en de versiering zijn zeer verschillend van die van de boerengemeenschappen. Deze kenmerken vormen een gemeenschappelijk element met andere jager-verzamelaarsculturen aan de randgebieden van die boerengemeenschappen, van Frankrijk tot in Polen. Daarmee lijkt er sprake van een eigen ontwikkeling. Niet alleen de introductie van landbouwgewassen, maar ook het koken zelf, in aardewerken potten, zal een grote verandering in het eetpatroon hebben gebracht.
Over de auteur
Paulien de Roever (Amsterdam, 1946) studeerde prehistorie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Zij verrichtte haar promotieonderzoek bij het Groningen Instituut voor Archaeologie (GIA) van de Faculteit der Letteren van de RUG.
1 Landschap en bewoningsfasen 6
2 De opgravingen bij Swifterbant 19
3 Verspreiding van de vondsten in de nederzettingen 31
4 Het aardewerk van Swifterbant 43
5 Technologisch onderzoek van het aardewerk 98
6 Aardewerk van de Swifterbantcultuur in Nederland 124
7 Het aardewerk van omringende culturen 135
Samenvatting 153
Summary 159
Literatuur 164
Appendix: beschrijving van het afgebeelde aardewerk 173
