De wetenschappelijke zoektocht waar dit boek het resultaat van is, begon bij de vraag naar de wortels van het Friese koninkrijk in de Vroege Middeleeuwen. Daarmee kwam het zwaartepunt van het onderzoek te liggen in de Romeinse tijd en de Volksverhuizingstijd. Algemeen werd aangenomen dat Frisia in die tijd aan de rand van het continent lag en dat de grote ontwikkelingen toen aan onze kuststreken voorbij zijn gegaan. Door de archeologische gegevens naast de historische te leggen, blijkt de Friese samenleving echter even complex als de meeste andere Keltisch-Germaanse samenlevingen in Noordwest-Europa. Daarbij komen tal van vragen aan de orde. Hoe zag de Friese samenleving eruit? Hoe was hun relatie met het Romeinse rijk? En waren de Friezen van de Romeinse tijd wel de Friezen van de Vroege Middeleeuwen. En zo nee, wat waren dan de achtergronden van de nieuwkomers? En natuurlijk gaat veel aandacht uit naar het decor waarin zich dit allemaal afspeelt: de dynamiek van het kustlandschap.
Downloads / Bijlage
Bij het boek hoort een database in Excel-formaat met informatie over terpen in Friesland. Eerder plaatsten wij deze op een cd die bij het boek werd geleverd. U kunt de database hier nu gratis downloaden.
Voorwoord xi
1 Inleiding 1
1.1 Wijnaldum en het Frisia-project 1
1.2 Trends in het terpenonderzoek 2
1.3 Een verandering van onderzoeksrichting 5
1.4 Enkele theoretische uitgangspunten 6
1.5 Het gebruik van historische bronnen 8
1.6 De kwaliteit van de archeologische datasets 9
1.7 Het chronologische en geografische kader 12
1.8 De opzet van het hier gepresenteerde onderzoek 14
2 Op de grens van land en water 16
2.1 Inleiding 16
2.2 ‘Delta-archeologie’ 16
2.3 Landschap in verandering 20
2.4 Een veelzijdig kustlandschap 38
3 De kolonisatie van de kwelders 49
3.1 Inleiding 49
3.2 De eerste bewoners 49
3.3 Kolonisatie van de nieuw ontstane kwelders in noordelijk Westergo 56
3.4 De nederzettingen in noordelijk Westergo 59
3.5 Nederzetting en landschap 61
3.6 Huis- en dorpsterpen 69
3.7 Nederzettingspatroon en demografische ontwikkeling 71
3.8 Westergo: een model 74
4 De kolonisatie van de hoogveenranden 77
4.1 De kolonisatie van de veengebieden in Friesland 77
4.2 Vergelijkbare ontwikkelingen elders langs de Nederlandse en Duitse Noordzeekust 88
4.3 Het karakter van de kolonisatie 99
4.4 Zoutproductie langs de zuidelijke Noordzee-kust 101
4.5 Terug naar Friesland 102
4.6 Conclusies 104
5 Huis, erf en land in de Romeinse tijd 105
5.1 Huis, erf en land 105
5.2 De andere wereld: voorouders en goden 113
6 ‘Friezen’ en Romeinen 117
6.1 Inleiding 117
6.2 Frisia in het licht van de vroegste historische bronnen 118
6.3 De sociopolitieke organisatie 133
6.4 Handel, geschenkenuitwisseling of diplomatieke gift 137
6.5 Friezen en Romeinen 147
7 ‘Oude -’ en ‘Nieuwe Friezen’ 150
7.1 Continuïteit of discontinuïteit? 150
7.2 Migratie of acculturatie: het debat 157
7.3 Migratie als verklaringsmodel 159
7.4 De ontwikkeling van de Noordzee tot verkeersgebied 165
7.5 Historische – en archeologische aanwijzingen voor de ‘Adventus Saxonum’ 170
7.6 De maatschappelijke achtergrond van de migranten 185
7.7 ‘Oude-‘ en ‘nieuwe Friezen’ 188
8 Conclusies 191
8.1 Op de grens van land en water 191
8.2 De locale gemeenschap 193
8.3 De Volksverhuizingstijd 196
8.4 Geld, handel en monetarisering 197
8.5 ‘Romanisering’ 197
8.6 Het Friese koninkrijk – mythe of werkelijkheid? 198
8.7 Tot besluit 199
Literatuur 211
Bijlage 1 Terpendatabase
Bij het boek hoort de zogenaamde Terpendatabase in Excel-formaat. Eerder plaatsten wij deze op een cd die bij het boek werd geleverd. U kunt de database nu hier downloaden: https://www.barkhuis.nl/pdfs/Bijlage1_terpendatabase.zip.
Bijlage 2 232
Oostergo 232
Groningen 232
Niedersachsen 236
De westkust van Sleeswijk-Holstein 244
