In 2003 werd het 300-jarige bestaan van de stad Sint-Petersburg uitgebreid gevierd. Zowel in de stad zelf als in het buitenland werden manifestaties en tentoonstellingen georganiseerd. Eén van de terugkerende thema’s tijdens de festiviteiten was de rol van buitenlanders in de stichting en vroege ontwikkeling van de stad. Dankzij de inspanningen van het Nederlands Instituut in Sint-Petersburg, het Consulaat-Generaal van het Koninkrijk der Nederlanden en verscheidene Nederlandse en Russische (academische) instellingen kreeg ook de rol van Nederlanders bij de stichting van Sint-Petersburg in 1703 uitgebreide aandacht.
Onderhavig onderzoek is in zekere zin een voortzetting van de onderwerpen die in 2003 in het centrum van de belangstelling stonden. De gebruikte invalshoek is echter fundamenteel verschillend. Niet de stichting zélf staat centraal in dit onderzoek, maar wel de vraag wat er veranderde als gevolg van de stichting van Sint-Petersburg. Dit aspect krijgt in de historiografie van Sint-Petersburg vaak een eenzijdige invulling in functie van discoursen over de modernisering/europeanisering van Rusland. De stichting van Sint-Petersburg wordt wél uitgelegd als symbool van verandering, maar niet behandeld als een onderwerp hiervan. In de case-study waarrond dit proefschrift zal worden opgebouwd, wordt – vertrekkende vanuit deze gedachte – een poging ondernomen om te analyseren hoe de stichting van Sint-Petersburg de Nederlandse scheepvaart in de Finse Golf en Archangel in de periode 1703-1740 beïnvloedde. Doel van dit onderzoek is om aan de hand van deze case een antwoord te formuleren op de vraag welke de invloed is van ruimtelijke verandering op de operationele strategieën van de vroeg-moderne Nederlandse scheepvaart.
VOORWOORD 5
INLEIDING 11
DEEL 1: HISTORIOGRAFIE 15
HOOFDSTUK 1: ZWEDEN 15
HOOFDSTUK 2: RUSLAND 25
HOOFDSTUK 3: SYNTHESE 32
HOOFDSTUK 4: DE CASE 35
DEEL 2: THEORIE en METHODE 51
HOOFDSTUK 1: THEORIE 51
HOOFDSTUK 2: METHODE 70
DEEL 3: OBSERVATIE 111
HOOFDSTUK 1: VERWARRING (1700-1708) 111
HOOFDSTUK 2: MONOPOLIE (1709-1717) 123
HOOFDSTUK 3: OMMEKEER (1718-1724) 132
HOOFDSTUK 4: NIEUWE ORDE (1725-1731) 155
HOOFDSTUK 5: TOENEMENDE COMPLEXITEIT (1732-1740) 170
CONCLUSIES 190
BIBLIOGRAFIE 197
SUMMARY 207
